Ay atmosferinin nasıl oluştuğu çözüldü

Bilim insanları Ay’ın atmosferinin büyük ölçüde göktaşı çarpmaları sonucu oluştuğunu tespit etti.

Dünya’nın uydusunda insanların soluyabileceği bir hava olmasa da gökcismi ince bir atmosferle çevrili.

Gökbilimciler bu atmosferin nasıl korunduğunu uzun zamandır merak ediyordu.

Science Advances adlı hakemli dergide dün (2 Ağustos) yayımlanan bir çalışmada bilim insanları, uyduya sürekli çarpan göktaşları sayesinde atmosferin yenilendiğini buldu.

Yaklaşık 4,5 milyar yaşında olduğu tahmin edilen Ay, ömrünün ilk dönemlerinde devasa göktaşı yağmurlarına tutuluyordu.

Zaman içinde Güneş Sistemi’ndeki gökcisimleri arasındaki çarpışmalar, uzaydaki taşları epey küçülttü. Ancak Ay, küçük de olsa göktaşlarına maruz kalmaya devam ediyor ve yeni araştırmaya göre bunlar atmosferi yenilemeye yetecek kadar etki yaratıyor.

NASA’nın 2013’te fırlattığı Ay Atmosferi ve Toz Ortamı Kaşifi (LADEE) uzay aracı, uydunun atmosferini iki şeye borçlu olduğunu göstermişti.

Bunlardan birinde Ay’a çarpan göktaşları yüzeydeki maddeleri buharlaştırarak yukarı çıkmalarını sağlıyor. Bu maddeler ya uzaya kaçıyor ya da Ay’ın üstünde kalarak atmosferi yeniliyor.

Diğer süreçteyse Güneş rüzgarı adlı, yıldızdan gelen yüksek enerji yüklü parçacıklar yüzeydeki maddelere enerji aktararak benzer şekilde atmosferin yenilenmesini sağlıyor.

Ancak bilim insanları bu iki sürecin atmosferin yenilenmesinde nasıl bir rol oynadığını bilmiyordu.

Bu gizeme açıklık getirmek isteyen araştırmacılar NASA’nın Apollo görevleriyle getirilen Ay toprağı örneklerini inceledi.

Bilim insanları 10 ayrı örnekteki potasyum ve rubidyum izotoplarını analiz etti. Elementlerin farklı versiyonlarını ifade eden izotoplar, atom çekirdeğinde taşıdıkları nötron sayısına göre belirleniyor. Daha çok nötron barındıran elementler, daha ağır oluyor.

Araştırmacılar ağır izotopların yerde, hafiflerin de atmosferde kalma ihtimalinin daha yüksek olduğunu söylüyor. Ayrıca ağır ve hafif izotop oranlarının, göktaşı ve Güneş rüzgarına göre değişmesi bekleniyor.

Bu nedenle yüzeydeki toprakta kalan ağır izotop miktarının, hangi sürecin ne kadar rol oynadığı hakkında fikir vermesi gerekiyor.

Bunu hesaplamak için bir bilgisayar modeli oluşturan araştırmacılar, Ay atmosferinin oluşumda göktaşlarının yüzde 70, Güneş rüzgarının da yüzde 30 oranında payı olduğunu buldu.

Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nden (MIT) Dr. Nicole Nie, ortak yazarı olduğu araştırmayı şöyle değerlendiriyor:

Bulgularımız, Ay’ın yüzeyiyle atmosferinin uzun zaman dilimlerinde nasıl etkileşime girdiğine dair daha net bir resim sunuyor ve uzay aşındırması süreçlerine dair anlayışımızı geliştiriyor.

Çalışmada yer almayan bilim insanları, yeni bulguların başka gökcisimlerini anlamaya da katkı sunabileceğini düşünüyor.

Birleşik Krallık’taki Open Üniversitesi’nden Dr. Simeon Barber “İnce atmosferin uydularda ve küçük gezegenlerde nasıl oluştuğunu anlamak, bu cisimlerin nasıl bu kadar çeşitlilik gösterdiğini anlamamıza da katkı sağlayabilir” diyerek ekliyor:

Mars’ın uyduları Phobos ve Deimos, bundan sonra bu tür bir çalışma yapmak için büyüleyici yerler olabilir. (Independent Türkçe)